Pas negociatave të tensionuara që pasuan trazirat dhe protestat e vitit 2024, Franca dhe udhëheqësit politikë të New Caledonia-s kanë arritur një marrëveshje historike që ndryshon rrënjësisht statusin e territorit. Sipas marrëveshjes, New Caledonia do të bëhet një “shtet” i njohur kushtetues brenda Francës, por pa humbur sovranitetin francez.
Ky ndryshim synon të balancojë aspiratat për pavarësi të komuniteteve Kanak me qëndrimin e loyalistëve që kërkojnë të ruajnë lidhjen me Parisin. Në thelb, është një kompromis politik dhe simbolik, që synon paqen afatgjatë.
🧩 Pikat kyçe të marrëveshjes
1. Shtet i njohur në Kushtetutë
New Caledonia do të përfshihet si një “Shtet i New Caledonia-s” në Kushtetutën e Francës, duke krijuar një status institucional të ri që pasqyron identitetin lokal dhe lidhjen me republikën franceze.
2. Dy shtetësi për banorët
Banorët do të kenë dy shtetësi: një franceze dhe një caledonase. Ky model i dyfishtë synon të ofrojë njohje të barabartë institucionale për të gjitha komunitetet.
3. Transferim gradual kompetencash
Marrëveshja parasheh transferimin e disa kompetencave shtetërore si: drejtësia, siguria, mbrojtja dhe politika e jashtme – gjithnjë në bashkëpunim me autoritetet franceze dhe pas miratimit nga qytetarët në referendum.
4. Referendum vendimtar në pranverë 2026
Pas miratimit nga Parlamenti Francez në vjeshtën 2025, teksti do t’i nënshtrohet një referendumi në New Caledonia në pranverë 2026.
5. Reformë zgjedhore dhe shtim i elektoratit
E drejta e votës do të zgjerohet edhe për banorët që kanë jetuar në territor për 10–15 vjet, duke reflektuar realitetin demografik. Kjo çështje ishte shkaku kryesor i protestave të dhunshme vitin e kaluar.
6. Strategji ekonomike dhe ulje të varësisë nga Franca
Një nga pikat kryesore të marrëveshjes është zhvillimi i industrisë së niklit, burimi ekonomik kryesor i territorit, dhe masa për të reduktuar varësinë ekonomike nga Franca.
🔍 Pse është marrëveshje historike?
- Shkrin për herë të parë qëndrimet e përplasura të independentistëve Kanak dhe loyalistëve francezë. Negociatat zgjatën 10 ditë dhe u drejtuan nga përfaqësues të nivelit të lartë.
- Marrëveshja ka për qëllim të shmangë përsëritjen e tensioneve të vitit 2024, kur ndryshimet zgjedhore shkaktuan trazira masive.
- Krijimi i shtetësisë caledonase dhe statusit të shtetit synon barazi institucionale dhe përfaqësim të drejtë, pa kërkuar ndarje të plotë nga Franca.
🧭 Reagime dhe sfida të mundshme
Presidenti Emmanuel Macron e quajti marrëveshjen “historike”, duke thënë se përfaqëson një kapitull të ri në bashkëjetesën paqësore midis Francës dhe New Caledonia-s.
Ish-kryeministri Manuel Valls e përshkroi si një “kompromis inteligjent” që ruan lidhjen me Francën, ndërkohë që u jep më shumë fuqi vendimmarrëse caledonasve.
Por kritikët nuk mungojnë. Disa independentistë e konsiderojnë marrëveshjen të paplotë, pasi nuk garanton pavarësinë që ka qenë kërkesa e tyre qendrore për dekada.
🔜 Çfarë pritet të ndodhë më pas?
- Parlamenti Francez do të votojë për ndryshimet kushtetuese në vjeshtën e vitit 2025
- Referendumi në New Caledonia do të mbahet në pranverë 2026
- Nëse miratohet, do të fillojë transferimi i kompetencave në fusha si drejtësia, siguria, mbrojtja dhe diplomacia
- Në të ardhmen, territori mund të fitojë një status unik edhe në nivel ndërkombëtar, si një shtet brenda një shteti
🌏 Një territor kyç për Indo-Paqësorin
New Caledonia ka rëndësi strategjike në rajonin Indo-Paqësor, ku Franca përballet me konkurrencën e Shteteve të Bashkuara dhe Kinës.
Territori ka rezerva të mëdha të niklit, element i rëndësishëm për teknologjitë e gjelbra dhe energjinë e rinovueshme. Shfrytëzimi i burimeve natyrore dhe pozicioni gjeografik i japin këtij territori një peshë të madhe në politikën ndërkombëtare.
